Quem sou eu

Minha foto
Fortaleza, Ceará, Brazil
Professor de Esperanto,Italiano e Português. Revisor de trabalhos acadêmicos: monografias, dissertações e teses. Profesoro pri lingvoj: esperanto, portugala, itala. Reviziisto pri akademiaj verkoj: monografio, disertacio, tezo.

sexta-feira, 9 de março de 2012






ALTGRADA FLEKSEBLECO

*William Auld (el La fenomeno Esperanto, p. 53)

Normala vortordo multe diferencas de unu lingvo al alia. Se citi simplan ekzemplon, en unu lingvo adjektivo antaŭiras sian substantivon, en alia ĝi postsekvas la substantivon.

Aŭ: la normala ordo de subjekto, objekto kaj predikato en propozicio povas malsami de lingvo al lingvo. Dank' al la akuzativa finaĵo -n, Esperanto posedas grandan liberecon tiurilate. Tiu akuzativa finaĵo estas ofte kritikata de okcidenteŭropaj neesperantistoj, kiuj nomas ĝin “nenecesa”. Sed tiu kritiko ignoras la fakton ke ĉiu lingvo posedas akuzativon en iu formo aŭ alia. Lingvoj, kiuj ne indikas ĝin per finaĵo aŭ alia leksika ŝanĝiĝo, tion faras per deviga vortordo – kiun fremdulo devas lerni, kaj kiu tre rigore rigidigas la vortordon en tiu lingvo.

Homoj posedantaj lingvon kun relative rigida vortordo ne ĉiam komprenas la avantaĝon de vortordo relative libera. Efektive ili ne malofte supozas la ekziston de “natura” vortordo(kiu spegulas, kompreneble, la vortordon kutiman en ilia propra etna lingvo), sed kiel eksplikis Wells*, tio estas iluzio. Iu lingvo havas vortordon kutiman; sed la ebleco variigi tiun kutimaĵon liveras valoran rimedon de subtileco kaj eleganteco. Ju pli libera estas la vortordo, des pli da rimedoj ekzistas; kaj vere Esperanto havas grandan liberecon tiurilate. Tio devenas parte de ĝia noveco – ĝi ankoraŭ ne havis tempon sufiĉan por ŝtoniĝi – kaj parte de la tutmondeco de ĝiaj uzantoj, kiuj kutimiĝas al la diversaj vortordoj de siaj etnaj lingvoj.

Tiu libereco de Esperanto evidente ne estas tuta. Kiel montris Piron**, se oni diras la frazon: por ke homo la juna homojn la maljunajn respektu, necesas ke komprenu li lin, tio restas Esperanto, sed “vekas senton de strangeco”. Prave. Tiu vortordo estas nekutima kaj samtempe pravigas sin nek signife nek estetike. La frazo fariĝas neklara, kaj sekve nebona.

Sed vortordo kapablas multon komuniki. Se ni komparas du variantojn de simpla frazo, ni povas tion esplori: Morgaŭ mia helpanto faros tiun taskon. Morgaŭ helpanto mia faros tiun taskon.

En la unua, “mia helpanto” implicas ke nur unu helpanton mi havas; en la dua, “helpanto mia” implicas la ekziston de pli ol unu helpanto, kaj preskaŭ egalas al “unu el miaj helpantoj”. Se mi skribas: Morgaŭ mia helpanto faros taskon tiun, tio implicas “kaj ne taskon alian anstataŭe”.

Sed ankaŭ tie ne finiĝas la eblecoj. Se ni prenas la kvar elementojn, kiuj konsistigas tiun propozicion:: subjekto(mia helpanto), predikato(faros), objekto(tiun taskon), kaj adjekton(morgaŭ), ni konstatas ke la parolanto(aŭ skribonto) disponas pri 24 diversaj manieroj aranĝi ilin!

    Mi ja ne listigos ĉiujn(tion povas ĉiu interesiĝantoj mem), sed jen kelkaj specimene: Mia helpanto faros morgaŭ tiun taskon. Faros tiun taskon morgaŭ mia helpanto. Tiun taskon mia helpanto faros morgaŭ. Mia helpanto tiun taskon morgaŭ faros. El tiuj kvar, nur la lasta ŝajnas al mi ne konsilinda; la senco ne fluas, ĉar kontraŭkadenca, kaj la vorto faros estas tro neŭtrala por stari sur la emfazeta lasta loko. Sed povas esti ke en iu difinita kunteksto ĝi estus konvena.

Kunteksto ofte gvidas la elekton. Ekzemple: Jam delonge riparendas la alia maŝino. Tiun taskon mia helpanto faros morgaŭ. La antaŭecon de Tiun taskon trudas la ĵusa mencio pri la farotaĵo, kaj la graveco de la tempo de riparo(morgaŭ) sugestias ĝin sur tiun gravan lastan lokon. Ĝeneralregule, la komenciĝo kaj finiĝo de bona frazo aŭ frazero estas lokoj ŝlosilaj.

Je ĉiu paŝo, do, oni disponas, pli malpli nekonscie, pri amaso da esprimeblecoj. Kiam Zamenhof verkis la esperantistan himnon “La espero”, li estus povinta skribi ekzemple:

Nova sento venis en la mondon,
Tra la mondo voko forta iras;
Facilmove flugu ĝi trans ondon
Ĝis ĝi ĉiujn lokojn jam alspiras.

aŭ:

En la mondon venis sento nova,
Forta voko iras tra la mondo;
Perflugile vento facilblova
Flugu jam de homa rond' al rondo.

Sed ne. Li elektis skribi:

En la mondon venis nova sento,
Tra la mondo iras forta voko;
Per flugiloj de facila vento
Nun de loko flugu ĝi al loko.

La preferindeco de lia teksto estas klara al ĉiu sana orelo(se vi dubas, provu kanti la variantojn!), kaj probable ne konscie li elektis ĝin. Sed la rolo antaŭ ĉio de poeto esta trovi la ĝustan lingvan formon por la konceptoj.

Pro tio, la libereca vortordo de Esperanto estas unu el la plej gravaj avantaĝoj kiel lingvo internacia, kaj tute precipe, cetere, kiel traduklingvo(pro multnombraj eblecoj ĉiam prezentataj al la tradukanto).

Flanka avantaĝo de la akuzativa finaĵo estas tio ke ĝi liveras trafan elekteblecon inter pasiva kaj aktiva esprimado de la sama koncepto, ne perdante la antaŭecon de la agricevanto: aŭ La poŝtisto estis mordita de hundo, aŭ La poŝtiston mordis hundo.

Tro abunda sinsekvado de pasivoj ofte efikas peze. Iom da eleganta variado faciligas la fluadon de la teksto kaj agrable variigas ĝin. Lingvoj strukture malsimilas inter si, kaj strukturo bela en originalo povas iĝi malbela en tro laŭvorta traduko; ekzemple, sinsekvo de pasivoj eleganta en la angla povas fariĝi tede peza se tradukanto tro sklave reproduktas tiun sinsekvon. Sed oni havas elekton:

Mia rigardo de tempo al tempo estis allogata de la nur malforte brilanta spegulo(pasive); Mian rigardon de tempo al tempo allogis la nur malforte brilanta spegulo(aktive).

La luno estis preskaŭ tute forkaŝita de nuboj(pasive); La lunon preskaŭ tute forkaŝis nuboj.(aktive).

La altgrada fleksebleco de la esperanta sintakso faciligas sur tutmonda tereno la lernadon kaj uzadon de la lingvo.

























Nenhum comentário:

Postar um comentário