KORELATIVAJ PRONOMOJ EL
LA T-SERIO
Demonstrativoj
Adelson Sobrinho
FORMOJ
|
FLEKSIAJ
– Nombe/kaze
|
SENFLEKSIA
|
ADJEKTIVAJ
SUBSTANTIVAJ
|
TIA - TIAJ
TIAN TIAJN
TIO - ***
TION - ***
TIU - TIUJ
TIUN - TIUJN
|
TIES = DE TIU/DE TIUJ/DE TIO
|
*** La formoj ne ekzistas
1 DIFINOJ
Lingvaj
vortetoj kiuj havigas al la parolanto la kapablon situigi la objekton de sia
diskurso en la spaco/tempo, por ke
la kunparolanto povu ĝin trovi.
Demonstrativoj
rilatas al adverbaj-pronomoj (lokaj) kaj RESENDAS la objekton refere al
gramatikaj personoj.
Poeto iam
diris ke “spaco kaj tempo estas iluzio
de la sensoj. ĈIO KUŜAS ĈI TIE KAJ TIAM(nun)”( “ESPAÇO E TEMPO SÃO ILUSÕES DO SENTIDO. TUDO É AQUI E AGORA” (Umberto Rhoden).
ĈI
T I E = EN ĈI TIU
LOKO
I
A
M = EN TIU TEMPO = TIAM (nun).
FORMOJ
|
BESTOJ
|
HOMOJ
|
OBJEKTOJ
|
SITUACIOJ
|
TIA
|
+
|
+
|
+
|
+
|
TIES
|
+
|
+
|
+
|
+
|
TIO
|
+
|
-
|
+
|
+
|
TIU
|
+
|
+
|
+
|
+
|
PARTOPRENANTOJ
|
DEMONSTRATIVOJ
|
PRONOM-ADVERBOJ
|
PAROLANTO
|
ĈI TIU – ĈI TIO
|
ĈI TIE =
EN ĈI TIU LOKO
|
KUNPAROLANTO
|
TIU -
TIO
|
TIE = EN
TIU LOKO
|
2 PRISKRIBOJ KAJ EKZEMPLOJ
2.1.
TIA = “Determina adjektivo, kiu
montras la kvaliton.
“de tiu grado, naturo, kvalito”(PIV,
p.
·
LI
ESTAS MANGÊMA.
ĈU ANKAŬ VI ESTAS TIA.
KIA MI ESTAS?
MANĜEMA: TIA: KIA
·
RELIGIAJN LIBROJN MI NE ŜATAS.
KIAJN LIBROJN VI NE ŜATAS?
TIAJN LIBROJN.
RELIGIAJN: KIAJN: TIAJN
MARTA
KAJ PAŬLA ESTAS MALBELAJ.
MI OPINIAS KE ILI NE ESTAS TIAJ?
KIAJ
ILI ESTAS?
“Por
ke lingvo estu internacia, ne
sufiĉas nomi ĝin tia”.(Zamenhof).
“Esperanto ne estas ankoraŭ en tia feliĉa stato, ke oni povu tiri el ĝi profiton”(Zamenhof).
MI ESTAS KURAĜA.
ANKAŬ MIA
PATRO ESTAS TIA.
MI ESTAS TIA KIA MIA PATRO.
2.2.
TIES = “Senfleksia pronomo adjektiva, signifanta “de tiu”, “de tio”, “de tiuj”. (PIV, p.1108).
Montras rilaton de posedon kaj
resendas al personoj aŭ objektoj pli proksimaj en la frazo.
Pro tio ke ĝi esprimas la genitivon, tiu pronomo ne povas funkcii
memstare kiel la ceteraj , tio estas, ĝi staras ĉiam ligata al substantivo.
GENITIVO =
KAZO INDIKANTA POSEDAN RILATON INTER DU SUBSTANTIVOJ (NOMOJ), EN KIU UNU ESTAS
LA POSEDANTO KAJ ALIA ESTAS POSEDATO.
MI PRENAS MONON DE MIA EDZINO.
KIES MONON MI
PRENAS?
MI FARIĜAS ŜULDANTO DE MIA EDZINO.
KIES ŜULDANDO MI
FARIĜAS?
KIES MONON MI PRENAS, TIES ŜULDANTO
MI FARIĜAS.
DE MIA EDZINO: KIES: TIES
LA INFANO LUDIS KUN LA PUPO
SUBITE, LA KAPO DE LA PUPO FRAKASIĜIS.
LA INFANO LUDIS KUN LA PUPO KAJ SUBITE TIES KAPO FRAKASIĜIS.
2.3.
TIO = “Montra
pronomo, signifanta “io kion mi nun vidas antaŭ mi aŭ pri kiu mi nun parolas”.
“ Tiu afero, tiu aĵo, tiu objekto, tiu ideo” (PIV, p. 1106).
Ne
akompanas, sed substituas vorton aŭ tutan sintagmon/frazon.
Estas
pronomo substantivo, ĉar povas stari memstare.
Tiun
pronomon oni ne uzas rilate al personoj.
Ne akordas
nombre, sed nur kaze kun la substantivo al kiu resendas.
LA VORTOJ DE ESPERANTO
ESTAS MAKSIMUME INTERNACIAJ. TIO FACILIGAS LA
KOMPRENADON.
- Kion vi tiel
atente rigardas? – Tion, kio kuŝas
tie sur la tegoloj.
Ne rezonu pri tio, kio estas ekster via metio(Zamenhof).
- KIO
VIN MORDIS?
- TIO
MIN MORDIS.
-LA HUNDO MIN MORDIS.
KIO: TIO: HUNDO
*Redonu (tion)
kion vi prenis. Povas esti subkomprenata kiam
havas la saman funkcion de la rilativo. Tion:kion = Ambaŭ pronomoj estas rekta objekto.
REDONU KION VI PRENIS.
1. Vi prenis la libron.
Kion mi prenis?
2.Redonu la libron.
Redonu tion.
Mi volas ke tio kion mi diris estu obeata.= Tio estu obeata. Mi diris tion.
*Ĉu
virinoj estas objektoj?
Ne, ili ne estas tio.
Kio ili estas?
Homoj ili estas.
2.4.
TIU = Resendas al nedifinita
substantivo, kiu troviĝas malproksime de la parolanto. Determinas personon,
objekton, beston, aŭ situacion.
Prenu tiun libron kiu kuŝas sur la supra breto.
Ĉi
tiu
ringo sur mia orelo estas el oro.
Al mia festo mi invitis tri
gefilojn miajn, nome: Bárbara, Petro kaj Davi.
La du unuaj venis; ĉi tiu ne
ĉeestis.
Kiu ne krimas,(tiu) ne timas. KIU: TIU = Ĉi tiuj du pronomoj havas la saman funkcion, tio estas,
ili estas subjekto.
Observu:
NE KRIMAS PETRO.
KIU NE KRIMAS?
NE TIMAS PETRO.
KIU NE
TIMAS?
En ĉi tiu jaro (ĉi-jare) Esperanto fariĝas 125 jara.
“Garfield”
estas
bela kato. Tiu besto estas mirinda.
3.
RIMARKOJ – Pliaj ekzemploj
ĈI = “PLI
PROKSIME EN LA TEMPO AŬ SPACO” (PIV, p.158).
“La vorteto ĉi indikas
proksimecon kaj estas uzata kun la montraj vortoj, laŭplaĉe post aŭ antaŭ ili: tie – ĉi tie, tie ĉi; tien – ĉi tien, tien ĉi; tiu – ĉi tiu, tiu ĉi; tio – ĉi tio, tio ĉi.(Seppik,94).
1960 estis tre bona jaro.
En tiu jaro mi naskiĝis.
Pronomo substantivo – estas nukleo (kerno) de la sintagmo.
Pronomo adjektivo – ne estas kerno de la sintagmo. Staras ĉiam apud la substantivo aŭ
pronomo al kiu ĝi resendas.
MI PREZENTAS AL VI OBJEKTON.
ĈI TIO ESTAS LIBRO.
ĈI TIU LIBRO TEMAS PRI ESPERANTO.
MI ESTAS PAROLEMA. ANKAŬ ŜI ESTAS TIA.
MI
ESTAS TIA KIA ŜI.
El Proverbaro Esperanta(L.L.Zamenhof):
Kia ago, tia pago.
Kies gasto mi estas, ties feston mi festas.
Kion leĝo malpermesas, tio plaĉi ne ĉesas.
Bone tiu sidas, al kiu la sorto ridas.
BIBLIOGRAFIO
1. AFONSO
COSTA, Allan Kardec. Novo Dicionário
Esperanto-Português. Rio de Janeiro:
FEB, 1998.
2. CHAVES,
Sylla. Oportuna Poŝvortaro Esperanta-Portugala. Rio de Janeiro: Eldonejo
Oportuno, 2008.
3.
KALOCSAY, K
& WARINGHEIN, Gaston. Plena Analiza Gramatiko de Esperanto. 4ª ed.
Rotterdam: UEA, 1979.
4.
LORENZ,
Francisco Valdomiro. Esperanto sem Mestre. 8ª ed. Brasília: FEB, 1988.
5.
MATTOS, Geraldo.
Gramática Completa do Esperanto. Chapecó: Fonto,
Nenhum comentário:
Postar um comentário