Participoj kiel A-vortoj
El Plena Manlibro de Esperanta
Gramatiko
Versio 14.1 (de la 8a de Marto 2008)
Participo kun A-finaĵo prezentas
agon aŭ staton kiel econ. Oni uzas diversajn formojn depende de tio, ĉu en la
koncerna tempo la afero ankoraŭ ne finiĝis, jam finiĝis, aŭ ankoraŭ ne
komenciĝis.
Aktivaj participoj«
Aktiva participo prezentas agon
aŭ staton kiel priskribon de ĝia subjekto:
ANT
|
dum la
ago — la ago ankoraŭ ne finiĝis
|
leganta
|
= tia,
ke oni ankoraŭ legas
|
INT
|
post la ago — la ago jam finiĝis
|
leginta
|
= tia,
ke oni antaŭe legis
|
ONT
|
antaŭ
la ago — la ago ankoraŭ ne komenciĝis
|
legonta
|
= tia,
ke oni poste legos
|
o Viro, kiu ankoraŭ legas, estas leganta viro.
o Viro, kiu antaŭe legis, estas leginta viro.
o Viro, kiu poste legos, estas legonta viro.
Pasivaj participoj «
Pasiva participo prezentas agon
aŭ staton kiel priskribon de ĝia objekto.
AT
|
dum la
ago — la ago ankoraŭ ne finiĝis
|
legata
|
= tia, ke iu ĝin legas
|
IT
|
post la ago — la ago jam finiĝis
|
legita
|
= tia,
ke iu ĝin jam legis
|
OT
|
antaŭ
la ago — la ago ankoraŭ ne komenciĝis
|
legota
|
= tia,
ke iu ĝin poste legos
|
o Libro, kiun oni ankoraŭ legas, estas legata libro.
o Libro, kiun oni antaŭe legis, estas legita libro.
o Libro, kiun oni poste legos, estas legota libro.
Pasivaj participoj eblas nur ĉe agoj, kiuj povas
havi objekton. Ne eblas diri ekz. *okazata*, ĉar okazineniam povas havi objekton. Ĉiuj verboj kun
IĜ-sufikso estas senobjektaj. Tial *...iĝata*, *...iĝita* kaj*...iĝota* neniam
estas eblaj.
Tamen en kelkaj okazoj oni uzas pasivan participon
de normale senobjekta verbo. Oni diras ekz.Loĝata, loĝita kaj loĝota, kvankam oni
normale ne loĝas ion, sed en io, ĉe io aŭ
simile: Urbon loĝatan ili ne trovis.Ps.107 = Urbon, en kiu iu loĝas, ili ne trovis. Tiu okazo
estas tamen nur ŝajne erara, ĉar loĝi fakte
povas esti objekta.
Normale oni ne diras mi loĝas tiun domon,
sed tio ne estas eraro. Alia tia verbo estas iri. Plej ofte oni
diras, ke iu iras ekz. sur strato aŭ laŭ vojo, sed oni povas ankaŭ uzi objekton: Li piede ekiris la vojon.FA3.59 Eblas
do diri ankaŭ ekz. irota vojo =
“vojo, kiun oni intencas iri”. Simile oni uzas ĉe tiaj
verboj ofte la sufiksojn EBL, IND kaj END.
La afero komplikiĝas pro tio, ke N-finaĵo povas montri ankaŭ aliajn aferojn ol objekto.
Se ne temas pri vera objekto oni ne povas uzi pasivan participon.
La vokaloj de la participoj «
La vokaloj en la participoj estas
la samaj kiel la vokaloj en la verbaj finaĵoj AS, IS kaj OS. Ankaŭ la signifoj estas tre
similaj, sed ne tute samaj.
ANT, AT kaj AS ĉiuj signifas, ke la ago komenciĝis, sed ne finiĝis. AS montras ĉefe nuntempecon de la
ago, dum ANT kaj AT montras daŭrecon aŭ ripetadon de la ago:
o Li skribas. La skribado okazas nun aŭ
kutime.
o Tiam li estis skribanta en sia ĉambro. La skribado estis daŭra en tiu pasinta tempo.
o La letero estis skribata en la paŭzo. La skribado estis daŭra en la paŭzo.
o Janjo havis en tiu nokto dormon
maltrankvilan kaj interrompatan.M.176 Okazis ripete interrompoj de la dormo.
INT, IT kaj IS ĉiuj signifas, ke la ago finiĝis. IS montras, ke la ago
okazis antaŭ la nuno. INT kaj IT montras, ke la ago plenumiĝis, eventuale antaŭ
alia ago:
o Li skribis. La skribado okazis pli frue
ol nun.
o Kiam li estis skribinta la leteron, li foriris. Post kiam la skribado finiĝis, li foriris.
o Li sendis la skribitan leteron al sia amiko. La skribado de la letero okazis pli frue ol
la sendo.
o La letero estis skribita en la paŭzo. La skribado ne okazis antaŭ la paŭzo, sed iam
en la paŭzo la skribado atingis sian finon. La letero do pretiĝis en la paŭzo.
ONT, OT kaj OS ĉiuj signifas, ke
la ago ankoraŭ ne komenciĝis. OS montras tempon post la nuno. ONT kaj OT
montras staton antaŭ la komenco de la ago, ofte kun nuanco, ke oni intencas
fari la agon, ke oni planas ĝin, aŭ ke ĝi baldaŭ okazos:
o Li skribos. La skribado iam poste
okazos.
o Li estis skribonta la leteron, sed devis subite foriri. La skribado estis
intencita, sed tamen ne okazis.
o Sur la tablo kuŝis aro de legotaj leteroj. La leteroj atendis la legadon. Iu devus ilin
legi, sed ankoraŭ ne faris tion.
·
Laste
ŝanĝita: 2 Junio 2011 17:36:34
·
URL:
http://bertilow.com/pmeg/gramatiko/participoj/a-vortoj.html
·
Retpoŝto: bertilow@gmail.com
Nenhum comentário:
Postar um comentário