CONECTORES
– Elementos de coesão textual
A língua
portuguesa dispõe de diversas funções para o uso do mesmo morfema
QUE, quer introduzindo orações completivas, quer relativas.
A esse respeito, o linguista Macambira, em seu livro Português
Estrutural, à página 175, assim leciona:
“O
Português, como filho do latim, herdou a confusão mórfica entre
os interrogativos e relativos. Em face disto, é necessário recorrer
a certos artifícios, tais como a substituição, a expansão e a
transformação para identificar a natureza do elemento QU-,
se é interrogativo ou relativo, e desse modo reconhecer a oração
interrogativa”.
A tendência
do esperantista incipiente, apegado às estruturas da língua
materna, é traduzir sem atentar para o fato que que esse conectivo
acumula funções na língua portuguesa, seja de conjunção, quando
introduz orações substantivas e adverbiais, ou de pronome relativo,
introdutor de orações adjetivas.
Em Esperanto,
por se tratar de uma língua destinada a facilitar a comunicação,
esses conectores apresentam formas diferentes, dependendo da
função cujas orações eles introduzem.
Portanto, o
vocábulo QUE, com suas 27 funções na língua portuguesa,
será representado em Esperanto pelos seguintes grafemas:
CONECTORES oracionais
DO ESPERANTO
Conjunção
integrante:
|
Pronomes
interrogativos:
|
Pronomes
relativos:
|
KE
Só
ocorrem em orações substantivas e adverbiais.
|
|
1. KIA
2. KIE
3. KIES
4. KIU = Relativo
por excelência. Refere-se a qualquer antecedente, seja pessoa,
animal ou coisa.
|
Segundo
Dubois(......p. 351), “interrogativos
são pronomes-substantivos, pronomes-adjetivos ou advérbios que
indicam que se faz uma pergunta sobre a qualidade ou sobre um
determinação de
um ser ou de um objeto, ou sobre uma circunstância do processo
expresso pelo verbo”.
Kiu estas pli
inteligenta?
Quem é mais
inteligente?
Mi
volas scii kiu estas pli inteligenta.
Quero
saber quem é mais inteligente.
Kiu
tago estas hodiaŭ?
Que
dia é hoje?
Não
me disseram que dia é hoje.
Oni
ne diris al mi kiu tago estas hodiaŭ.
Não
sei que livro você quer.
Mi
ne scias kian libron vi volas.
Quero
um livro interessante.
Interesigan
libron mi volas.
Não
sei qual livro você quer.
Mi
ne scias kiun libron vi volas.
Mi
volas Biblion.
Quero
uma bíblia.
Não
sei que professores você quer.
Mi
ne scias kiajn instruistojn vi volas.
Quero
professores competentes.
Kompetentajn
instruistojn mi volas.
Que
horas são?
Kioma
horo estas.
Não
sei que horas são.
Mi
ne scias kioma horo estas.
Estas
la dua horo.
Portanto, leiamos a
lição do mestre Ismael Gomes Braga:
KIA = QUE, QUE
ESPÉCIE DE; COMO
KIU = QUE, QUEM (
Referente somente à identidade: “é mesmo ele ou outro?” e não
à espécie ou às qualidades, como Kia)(BRAGA, 1989, p. 225).
Peço
que você me compreenda.
Mi petas
ke vi min komprenu.
Adelson
é o professor que me comprende.
Adelson
estas la instruisto kiu min komprenas.
Adelson é o
professor que compreendo.
Adelson estas la
instruisto kiun mi komprenas.
Para
efeito de compreensão, os dois períodos podem assim ser divididos
em frases simples. A saber:
- Adelson é o professor. Ele me compreende.Adelson estas la instruisto. Li min komprenas.
- Adelson é o professor. Eu o compreendo.Adelson estas la instruisto. Lin mi komprenas.
Comparemos
os dois perídos abaixo:
1.
Vi que
o professor chegou.
{
Mi vidis ke
la instuisto alvenis. }
2.
Vi o professor que
chegou.
{
Mi vidis la instruiston[ kiu
alvenis.] }
No
período 1,
o conectivo KE
é denominado conjunção
integrante,
porque integra(complementa) a transitividade do verbo presente na
oração matriz(principal), com a qual se relaciona para formar um
período complexo(subordinado).
- Vi que ele caiu.Mi vidis ke li falis.Vi sua queda.Mi vidis lian falon.Vi isto.
Mi
vidis ĉi
tion.
Mi
vidis kion?
Kion
mi
vidis?
O
que
eu vi?
O
linguista Macambira (1998, p. 173) afirma que o QUE
integrante, esvaziado de significado, se converteu em simples
conjunção
subordinativa,
em mero conectivo oracional. Afirma ainda que esta subjunção
tem por mera função substantivar a oração subordinada, tal como o
artigo substantiva o vocábulo que o subordina.
Exemplo:
- DISCURSO DIRETO: O diretor pediu: “Telefone ao cliente”.
- La direktoro petis: “Telefonu al la kliento”.
- DISCURSO INDIRETO:
- O diretor pediu que eu telefonasse ao cliente.La direktoro petis ke mi telefonu al la kliento.
Já,
no período 2,
o morfema KIU é
um pronome relativo,
cuja
função é transformar duas frases simples em uma única complexa,
através da subordinação da segunda à primeira.
Para efeito de melhor compreensão, o perído pode assim ser
dividido:
Mi
vidis la instruiston.
La
instruisto
alvenis.
Li
alvenis.
Kiu
alvenis?
Em
Esperanto, a diferença entre esses elementos de coesão frásica não
é só mórfica,mas também sintática. A integrante
KE
não tem variante, ao passo que o relativo
KIU recebe
as desinências de número e caso, respectivamente, uma vez que deve
concordar com o termo antecedente e pode ser acompanhado de
preposição, de acordo com a regência do termo consequente.
Podemos
concluir que esses conectivos se relacionam com elementos
diferentes,a saber: KE
antecede verbos, ao passo que KIU,
introdutor de orações adjetivas, tem
como antecedente um substantivo, pronome substantivo ou uma palavra
substantivada.
Vejamos como
se dá a transformação do interrogativo em pronome relativo:
Suzana
aceitou o cargo.
Suzana
akceptis la postenon.
Ela
o aceitou.
Suzana
ĝin akceptis.
Ele
contém muitos problemas.
Ĝi
enhavas multe da problemoj.
O que
contém muitos problemas?
Kio
enhavas multe da problemoj?
{Suzana aceitou o cargo[ que contém muitos problemas].}
{Suzana akceptis la
postenon [kiu enhavas multe da problemoj].}
Exemplos:
- Eu sei que sofreste.Mi scias ke vi suferis.
- Eu sei o que sofreste.Mi scias tion kion vi suferis.(Macambira)
Para
maior compreensão, vejamos outros exemplos:
- Gostei do professor. Você me apresentou o professor.
Mi
ŝatis la instruiston.
Vi prezentis al mi la instruiston.
Gostei do professor
que você me apresentou.
{ Mi ŝatis la instruiston
[kiun vi prezentis al mi.] }
- Vi os professores. Os professores estão na sala.Mi vidis la instruistojn. La instruistoj estas en la ĉambro.Mi vidis la instruistojn kiuj estas en la ĉambro.Vi os professores que estão na sala.
- Peguei o livro. O livro estava sobre a mesa.
- Mi prenis la libron. La libro kuŝis sur la tablo.Peguei o livro que estava sobre a mesa.Mi prenis la libron kiu kuŝis sur la tablo.
- Comprei os livros. Ela mostrou os livros.Mi aĉetis la librojn. Ŝi montris la librojn.
- Mi aĉetis la librojn kiujn ŝi montris.
- Conheço as línguas. Minha amiga falou sobre as línguas.Mi konas la lingvojn. Mia amikino parolis pri la lingvoj.{Mi konas la lingvojn [pri kiuj mia amikino parolis.] }
- “Não se pode odiar aquele de quem se ri”(Macambira)
- Oni ne povas malami tiun pri kiu oni ridas.Pronomes relativos
- SINGULARPLURALNEUTROKIU - KIUNKIUJ - KIUJNKIES= de kiu/kiujKIO – KIONKIA - KIAN*****-******KIAJ - KIAJNKIE = en kiu loko
*****-******=
As formas não existem
Nenhum comentário:
Postar um comentário