MORFOSINTAKSO KIA ≠  KIEL

Adelson Sobrinho

adelsonsobrinho@bol.com.br

“ En la morfologio de la Esperantaj vortoj estas kaŝita ilia gramatiko kaj sintakso”(E. Drezen).

       Estas esperinde ke sistemo tia kia Esperanto devas prezenti plenan regulecon en sia strukturo. Pro tio,oni devas ĝin instrui sisteme,tio estas, la elementoj kiuj formas la propoziciojn en Esperanto  devas esti reciproke responda unu kun la alia,por ke la lingvo prezentiĝu harmonia.

         En Esperanto la KI-VORTOJ ne nur demandas, sed ankaŭ faciligas al la lernantaro la analizon de sintagmoj.

COMO

Kategorio	Priskribo
KIA	“Demanda pronom-adjektivo por demandi pri  la eco, naturo, speco”.(PIV,p.506). “Kia patro, tia filo” (Zamenhof). “Kia naskiĝis, tia grandiĝis”. MI VIDIS BONAN LERNATINON.                       KIAN LERNANTINON MI VIDIS? BONAJ LERNANTINOJ VENIS.      KIAJ LERNANTINOJ VENIS?
KIEL	“Demanda adverbo,  kun la signifo “en kia maniero, “en kia grado” “(PIV, p.507). Mi parolas tiel flue kiel li. Kiel naiva mi estis! “La uzado de la artikolo estas tiel sama kiel en la aliaj lingvoj”(Zamenhof).

Pliaj ekzemploj, el ESPERANTA PROVERBARO.

Kiel oni vin vidas, tiel oni vin taksas.

Kolera kiel rabia hundo.

Li komprenas predikon, kiel bovo muzikon.

En infano vidiĝas, kia homo fariĝos.

Kia demando, tia respondo.

Kiaj kolegoj, tiaj kutimoj.

Ambau ki-vortoj estas uzataj kiel konekton inter du simplaj frazoj, kiuj konsistigas periodon. Ekzemple:

A)  Diru al mi: kiel vi fartas?  → Diru al mi kiel vi fartas.

B)   Diru al mi: kia vi estas?    → Diru al mi kia vi estas.

1.LA   TRANKVILAJ   INFANOJ   DORMAS   TRANKVILE.

                            KIAJ    INFANOJ   DORMAS   TRANKVILE?

                                                                                       KIEL  LA  INFANOJ  DORMAS?

2. LA FORTA SUNO BRILAS FORTE.

                KIA SUNO BRILAS FORTE?

                                                          KIEL LA SUNO BRILAS?

3. LA ELEGANTAJ LERNANTINOJ PAROLAS ELEGANTE.

                         KIAJ LERNANTINOJ PAROLAS ELEGANTE?

                                                                                                  KIEL ILI PAROLAS?

4. LA RAPIDA INSTRUISTO INSTRUAS RAPIDE.

                  KIA  INSTRUISTO INSTRUAS RAPIDE?

                                              KIEL LI INSTRUAS?

5. LA SIMPATIA KANTISTINO KANTAS SIMPATIE.

                        KIA KANTISTINO KANTAS SIMPATIE?

                                                                                         KIEL ŜI KANTAS?

6. LA BELAJ REDAKTORINOJ REDAKTAS BELE.

   KIAJ REDAKTORINOJ REDAKTAS BELE?

                                                                                  KIEL ILI REDAKTAS?

7. AROGANTA PERSONO AGAS AROGANTE.

                    KIA PERSONO AGAS AROGANTE?

                                                                           KIEL AROGANTA PERSONO AGAS?

8, LA DISKRETA DANCISTINO DANCAS DISKRETE.

                         KIA DANCISTINO DANCAS DISKRETE?

                                                                                         KIEL ŜI DANCAS?

9. LA AKURATA OFICISTO ALVENAS AKURATE.

                        KIA OFICISTO ALVENAS AKURATE

                                                                                 KIEL LI ALVENAS

10. MI ESTAS HORLOĜE AKURATA.

                                                           KIA MI ESTAS?