A MULTIFUNCIONALIDADE DO MORFEMA “SE” PORTUGUÊS E AS RESPECTIVAS FORMAS
EM ESPERANTO
Adelson Sobrinho
|
Categorias
|
Português
|
Esperanto
|
Exemplos
|
|||||||||||||
|
1.Pronome pessoal indefinido
Erroneamente chamado de pronome apassivador, esse pronome é usado
como índice de indeterminação do
sujeito. Pode ocorrer com verbos transitivos diretos ou indiretos.
|
SE –
A GENTE
|
ONI
“La senpersona
pronomo oni estas kutime uzata ununombre: Vespere oni estas laca (sed
laŭbezone oni povas diri ankaŭ lacaj).
La formo «onij» estas kompreneble neebla. Same kiel
la ceteraj pronomoj, ankaŭ oni povas esti uzata adjektive (onia)
kaj akuzative (onin), sed bezonon pro tio oni havas malofte.”(Seppik).
|
Vende-se
casas.
Oni vendas domojn.
Alugam-se
casas.
Oni luas domojn.
Dizem/a
gente diz/diz-se que o Esperanto é fácil.
Oni diras
ke Esperanto estas facila.
Precisa-se de professores.
Oni bezonas
instruistojn.
ONI+VERBO+OBJEKTO
Oni devas ami la lingvon por ĝin plene
kompreni”(Reto Rossetti)
Deve-se amar a língua para
compreendê-la por completo.
Vejamos os correspondentes nas demais línguas
modernas:
* (-n) = Marca do objeto direto
|
|||||||||||||
|
1.
Pronome
oblíquo reflexivo
Referindo-se à terceira pessoa do discurso, é usado só com verbos
transitivos. O sujeito é o mesmo
paciente do processo.
|
SE – SI – CONSIGO-
PREPOSIÇÃO + SI
|
SI – SIN – PREPOZICIO + SI
“Kiam
la ago celas la saman personon, kiu ĝin plenumas, t.e. kiam tiu, kiu estas
subjekto, samtempe estas ankaŭ objekto, oni uzas refleksivan pronomon.
“Por la
tria persono (li, ŝi, ĝi) kaj por oni la refleksiva pronomo estas si: Li lavis sin per malvarma akvo. Ŝi rigardis sin en spegulo. Tie
ĉi oni povas bani sin.”(Seppik).
|
Pedro se respeita.
Petro sin respektas.
Pedro dá-se o direito de criticar.
Petro donas al si la rajton kritiki.
Os amigos se abraçam.
La geamikoj brakumas unu la alian.
Ela falou de si.
Ŝi parolis pri si
|
|||||||||||||
|
2.
Conjunção
Integrante dubitativa
“Quando
liga uma subordinada que funciona como objeto (direto ou indireto)”. Jânio
Quadros.
“Se” é um morfema
interrogativo, equivalente ao ponto de interrogação (?): SE=?
Pergunte se houve fraude. Em
que o se é substituível pelo ponto de interrogação:
Pergunte: houve fraude? Ou mais praticamente: houve fraude? Pergunte. Invertida a ordem das
orações. “(Macambira).
|
SE
|
ĈU
“Ĉiu demando devas komenciĝi per iu demanda vorto el la
serio kiu, kio..., aŭ
per ĉu: Kiu faris tion? Ĉu vi komprenas? Oni ne povas diri «Vi komprenas?» aŭ «Komprenas
vi?», ĉar tio ne impresas demande.
“Ĉu estas ja demanda vorto kaj estas uzebla
nur ĉe demandoj, rektaj kaj nerektaj: Ĉu
Praha estas bela? Kiu urbo estas pli bela, ĉu Praha aŭ Budapest? Ĉu vi
deziras teon kun rumo aŭ citrono? Sed
en la frazo «Unu el ni devas
cedi, ĉu mi aŭ (ĉu) vi» ne
troviĝas ja demando, kaj tial ĉu tie ne estas uzebla.”(Seppik).
|
Não
sei se Pedro virá.
Mi ne scias ĉu
Petro venos.
Mi ne scias. Ĉu
Petro venos?
Ela perguntou se o congresso
foi bom.
Ŝi demandis, ĉu la kongreso
estis bona.
Mi dubas, ĉu vi estas
feliĉa.(Zamenhof)
Duvido se você é feliz.
Vou ver se ele está em casa.
Mi vidos, ĉu li estas hejme.
|
|||||||||||||
|
3.
Conjunção
condicional
Introdutora de orações
adverbiais,
essa conjunção estabelece uma condição sine-qua-non, ou seja, um fato só ocorrerá se, e somente se, o
outro ocorrer.
|
SE – CASO
|
SE
“Subjunkcio, signifanta “en la okazo kiam, “kun la supozo ke, “sub la kondiĉo
ke...(PIV,p.964).
|
Se
Pedro fosse à praia, eu também iria.
Se
Petro irus al la plaĝo ankaŭ mi irus.
Convite irrecusável: vá à minha festa; se você não for, só você não irá.
Invito al mia festo: iru al mia festo; se vi ne iros, nur vi ne iros.
|
|||||||||||||
|
4.
Partícula
pronominal
“O sujeito não é, em rigor, o praticante da ação verbal, pois o fato
aconteceu independentemente de sua vontade” (Luft).
Não exerce função sintática.
|
SE
|
UZO DE
SUFIKSO
{-IĜ-}
|
Sentou-se
à mesa.
Li/ŝi sidiĝis ĉe la tablo.
O sol ergue-se no horizonte.
La suno leviĝas ĉe la horizonto.
|
|||||||||||||
OBRAS CONSULTADAS
1.
DUBOIS,
Jean et alii. Dicionário de Linguística.
São Paulo: Cultrix, 2000.
2. KALOCSAY, K
& WARINGHEIN, Gaston. Plena ilustrita vortaro de Esperanto. Parizo:
Sennacieca Asocio Tutmonda.
3.
LUFT, C.P. Dicionário gramatical da Língua
Portuguesa. Porto Alegre: Globo, 1973.
4.
MACAMBIRA,
José Rebouças. Português Estrutural.
4. ed. São Paulo: Pioneira, 1998
5.
QUADROS,
Jânio. Curso Prático da Língua
Portuguesa. São Paulo: Formar, 1966.
6. SEPPIK, H.
La Tuta Esperanto. Gramatiko por progresintoj. Gvidilo por kursestroj.
Budapest: Literatura Mondo, 1938.
Nenhum comentário:
Postar um comentário