KORELATIVAJ PRONOMOJ EL 

LA T-SERIO

Demonstrativoj

Adelson Sobrinho

adelsonsobrinho@bol.com.br

FORMOJ	FLEKSIAJ – Nombe/kaze	SENFLEKSIA
ADJEKTIVAJ           SUBSTANTIVAJ	TIA   -   TIAJ TIAN   TIAJN TIO   -      *** TION   -   *** TIU      -   TIUJ TIUN   -   TIUJN	TIES = DE TIU/DE TIUJ/DE TIO

               *** La formoj ne ekzistas

1      DIFINOJ

              Lingvaj vortetoj kiuj havigas al la parolanto la kapablon situigi la objekton de sia diskurso en la spaco/tempo, por ke la kunparolanto povu ĝin trovi.

             Demonstrativoj rilatas al adverbaj-pronomoj (lokaj) kaj RESENDAS la objekton refere al gramatikaj personoj.

             Poeto iam diris ke “spaco kaj tempo estas iluzio de la sensoj. ĈIO KUŜAS ĈI TIE KAJ TIAM(nun)”( “ESPAÇO E TEMPO SÃO ILUSÕES DO SENTIDO. TUDO É AQUI E AGORA” (Umberto Rhoden).      

                        

        ĈI    T    I    E   =   EN  ĈI TIU LOKO    

                I

               A

               M = EN TIU TEMPO = TIAM (nun).

FORMOJ	BESTOJ	HOMOJ	OBJEKTOJ	SITUACIOJ
TIA	+	+	+	+
TIES	+	+	+	+
TIO	+	-	+	+
TIU	+	+	+	+

PARTOPRENANTOJ	DEMONSTRATIVOJ	PRONOM-ADVERBOJ
PAROLANTO	ĈI TIU – ĈI TIO	ĈI TIE = EN ĈI TIU LOKO
KUNPAROLANTO	TIU - TIO	TIE = EN TIU LOKO

2         PRISKRIBOJ KAJ EKZEMPLOJ

2.1.            TIA = “Determina adjektivo, kiu montras la kvaliton. “de tiu grado, naturo, kvalito”(PIV, p.

·         LI ESTAS MANGÊMA.

                                   ĈU ANKAŬ VI ESTAS TIA.

                                                                    KIA MI ESTAS?

MANĜEMA: TIA: KIA

·         RELIGIAJN LIBROJN MI NE ŜATAS.

                                                          KIAJN LIBROJN VI NE ŜATAS?

                                                          TIAJN LIBROJN.

RELIGIAJN: KIAJN: TIAJN

                                      MARTA KAJ PAŬLA ESTAS MALBELAJ.

                                  MI OPINIAS KE ILI NE ESTAS TIAJ?

                                                                                         KIAJ ILI ESTAS?

“Por ke lingvo estu internacia, ne sufiĉas nomi ĝin tia”.(Zamenhof).

               “Esperanto ne estas ankoraŭ en tia feliĉa stato, ke oni povu tiri el ĝi profiton”(Zamenhof).

                              MI ESTAS KURAĜA.

ANKAŬ MIA PATRO ESTAS TIA.

                              MI ESTAS TIA KIA MIA PATRO.                                                                   

                         

2.2.            TIES = “Senfleksia pronomo adjektiva, signifanta “de tiu”, “de tio”, “de tiuj”. (PIV, p.1108).  

Montras rilaton de posedon kaj resendas al personoj aŭ objektoj pli proksimaj en la frazo.

Pro tio ke ĝi esprimas la genitivon, tiu pronomo ne povas funkcii memstare kiel la ceteraj , tio estas, ĝi staras ĉiam ligata al substantivo.

GENITIVO = KAZO INDIKANTA POSEDAN RILATON INTER DU SUBSTANTIVOJ (NOMOJ), EN KIU UNU ESTAS LA POSEDANTO KAJ ALIA ESTAS POSEDATO.

       MI PRENAS MONON DE MIA EDZINO.

                       KIES MONON MI PRENAS?

   MI FARIĜAS ŜULDANTO DE MIA EDZINO.

                       KIES ŜULDANDO MI FARIĜAS?

 KIES MONON MI PRENAS, TIES ŜULDANTO MI FARIĜAS.

 DE MIA EDZINO: KIES: TIES

                                                           LA INFANO LUDIS KUN LA PUPO                                                              

                                                                SUBITE, LA KAPO DE LA PUPO FRAKASIĜIS.

  LA INFANO LUDIS KUN LA PUPO KAJ SUBITE TIES KAPO FRAKASIĜIS.

2.3.            TIO = “Montra pronomo, signifanta “io kion mi nun vidas antaŭ mi aŭ pri kiu mi nun parolas”. “ Tiu afero, tiu aĵo, tiu objekto, tiu ideo” (PIV, p. 1106).

Ne akompanas, sed substituas vorton aŭ tutan sintagmon/frazon.

Estas pronomo substantivo, ĉar povas stari memstare.

Tiun pronomon oni ne uzas rilate al personoj.

Ne akordas nombre, sed nur kaze kun la substantivo al kiu resendas.

LA VORTOJ DE ESPERANTO ESTAS MAKSIMUME INTERNACIAJ. TIO FACILIGAS LA KOMPRENADON.

- Kion vi tiel atente rigardas? – Tion, kio kuŝas tie sur la tegoloj.

       Ne rezonu pri tio, kio estas ekster via metio(Zamenhof).

-          KIO VIN MORDIS?

-          TIO MIN MORDIS.

-LA HUNDO MIN MORDIS. 

 

KIO: TIO: HUNDO

*Redonu (tion) kion vi prenis. Povas esti subkomprenata kiam havas la saman funkcion de la rilativo. Tion:kion = Ambaŭ pronomoj estas rekta objekto. 

REDONU KION VI PRENIS.

1. Vi prenis la libron.

                      Kion mi prenis?

2.Redonu la libron.

   Redonu tion.

Mi volas ke tio kion mi diris estu obeata.= Tio estu obeata. Mi diris tion.

*Ĉu virinoj estas objektoj?

   Ne, ili ne estas tio.

                        Kio ili estas?

                        Homoj ili estas.

2.4.     TIU = Resendas al nedifinita substantivo, kiu troviĝas malproksime de la parolanto. Determinas personon, objekton, beston, aŭ situacion.

Prenu tiun libron kiu kuŝas sur la supra breto.

Ĉi tiu ringo sur mia orelo estas el oro.

Al mia festo mi invitis tri gefilojn miajn, nome: Bárbara, Petro kaj Davi. La du unuaj venis; ĉi tiu ne ĉeestis.

Kiu ne krimas,(tiu) ne timas. KIU: TIU = Ĉi tiuj du pronomoj havas la saman funkcion, tio estas, ili estas subjekto.

Observu:

 NE KRIMAS PETRO.

                     KIU NE KRIMAS?

 NE TIMAS PETRO.

                     KIU NE TIMAS?

En ĉi tiu jaro (ĉi-jare) Esperanto fariĝas 125 jara.

“Garfield” estas bela kato. Tiu besto estas mirinda.

3.   RIMARKOJ – Pliaj ekzemploj

ĈI = “PLI PROKSIME EN LA TEMPO AŬ SPACO” (PIV, p.158).

“La vorteto ĉi indikas proksimecon kaj estas uzata kun la montraj vortoj, laŭplaĉe post aŭ antaŭ ili: tie – ĉi tie, tie ĉi; tien – ĉi tien, tien ĉi; tiu – ĉi tiu, tiu ĉi; tio – ĉi tio, tio ĉi.(Seppik,94).

1960 estis tre bona jaro. En tiu jaro mi naskiĝis.

Pronomo substantivo – estas nukleo (kerno) de la sintagmo.

Pronomo adjektivo – ne estas kerno de la sintagmo. Staras ĉiam apud la substantivo aŭ pronomo al kiu ĝi resendas.

MI PREZENTAS AL VI OBJEKTON.

                                          ĈI TIO ESTAS LIBRO.

                                          ĈI TIU LIBRO TEMAS PRI ESPERANTO.

MI ESTAS PAROLEMA. ANKAŬ ŜI ESTAS TIA.

                                                         MI ESTAS TIA KIA ŜI.

El Proverbaro Esperanta(L.L.Zamenhof):

Kia ago, tia pago.

Kies gasto mi estas, ties feston mi festas.

Kion leĝo malpermesas, tio plaĉi ne ĉesas.

Bone tiu sidas, al kiu la sorto ridas.

BIBLIOGRAFIO

1.      AFONSO COSTA, Allan Kardec. Novo Dicionário Esperanto-Português. Rio de Janeiro:  FEB, 1998.

2.      CHAVES, Sylla. Oportuna Poŝvortaro Esperanta-Portugala. Rio de Janeiro: Eldonejo Oportuno, 2008.

3.       KALOCSAY, K & WARINGHEIN, Gaston. Plena Analiza Gramatiko de Esperanto. 4ª ed. Rotterdam: UEA, 1979.

4.       LORENZ, Francisco Valdomiro. Esperanto sem Mestre. 8ª ed. Brasília: FEB, 1988.

5.       MATTOS, Geraldo. Gramática Completa do Esperanto. Chapecó: Fonto,