ABUNDAJ ALTERNATIVOJ

(El “Kulturo kaj Internacia Lingvo”, de William Auld, p. 114)

          Ne nur pri vortordo regas elektebleco laŭ bongusto. Alternativoj abundas ĉiam, dank’al la strukturo de la lingvo.

          Ekzistas elekto, ekzemple, inter adjekta prepozitivo kaj samsignifa adverbo. Depende de la kunteksto, oni povas diri per facila gesto aŭ facilgeste; laŭ alia maniero aŭ alimaniere; dum multaj jaroj aŭ multjare, ktp. Adverbo povas roli ankaŭ priskribe aŭ kompare: oni laboras kiel volontulo aŭ volontule; knabo kuras kiel leporo aŭ lepore; li estis timata kvazaŭ rabia hundo aŭ rabiahunde; magneta nadlo celas al la norda poluso aŭ nordpolusen. Tiu rimedo estas ofte konciziga.

          Konciziga estas ankaŭ la ebleco diri: plenumitas anstataŭ estas plenumita, venontis anstataŭ estis venonta, k.s. Tiuj formoj estas korektaj kaj laŭregule formitaj; oni ofte proponas ilin, kvankam ili malofte uzatas... Ilia uzado aŭ neŭzado estas afero de gusto.

          Multaj kontraŭuloj de Esperanto asertas, kvazaŭ tio estus memevidentaĵo, ke “kompreneble” en Esperanto ne ekzistas sinonimoj. Kulpas ni mem pri tiu fuŝa aserto, ĉar niaj unuopaj vortaroj plejofte ne registras ĉiujn formojn efektive ekzistantajn ( des malpli ĉiujn latentajn ). Ni mem do ofte kondutas kvazaŭ nur unu esprimformo estus ebla.

          Sed la vortprovizo de Esperanto deriviĝas dumaniere. Povas troviĝi por iu nocio radiko kaj ankaŭ almenaŭ unu kunmetita vorto. Konsideru ekzemple la parojn: sobra/melebria; afabla/bonkora; soldato/militisto; pirato/kaperisto; filantropo/bonfaremulo; paro/duo; zorgoplena/angoreta. Konsideru la triojn: barbiro/hartondisto/frizisto; pigra/mallaborema/malpenema; descendi/malsupreniri/desupri. Konsideru la serion ( tute ne kompleta ): putino, malĉastulino, amoristino, ĉiesulino, stratulino, prostituitino, amaĵistino, ktp.

          Kiel en aliaj lingvoj, inter sinonimoj ofte sentiĝas nuanca diferenceto sed ili estas sinonimaj. Ankaŭ elekto de la ĝusta vorto venas sub la rubrikon estetiko aŭ bongusto.

          Elekto, kiun ofte frontas precipe la prozverkistoj, estas: ĉu aktivo aŭ pasivo? Ĉu mi skribu, ekzemple: La poŝtisto estis mordita de hundo aŭ La poŝtiston mordis hundo? Tute klare, ambaŭ estas ĝustaj. Elekto dependas de stilfaktoroj: eleganteco, klareco, la ĝenerala etoso de la kunteksto. Tro abunda sinsekvado de pasivoj nepre efikas peze, kaj ne malofte fariĝas pro tio malfacile sekvi senĝene la sencon. Iom da eleganta variado samtempe faciligas la fluadon de la teksto kaj agrable variigas ĝin. Ekzemple, ambaŭ jenaj propozicioj estas tute bonaj: Mia rigardo de tempo al tempo estis allogata de la nur malforte brilanta spegulo. (Jane Eyre). La luno estis preskaŭ tute forkaŝita de la nuboj. (Ŝi).

           Sed la ĉirkaŭajn tekstojn plenŝtopas participoj, tiel ke oportune oni eble povus utile skribi: Mian rigardon de tempo al tempo allogis la nur malforte brilanta spegulo, aŭ la lunon preskaŭ tute forkaŝis nuboj ( Mi havas dubon pri ĝusteco de tiu “la” antaŭ “nuboj”, ĉar ne temas pri la solaj, unikaj nuboj ). Êc en tiu lasta parentezo trudiĝis al mi elekto: ĉu mi skribu “havas dubon” aŭ “dubas”; ĉu ekzistas la nuanco?  Cetere, ni gardu nin kontraŭ unu danĝero tradukante: lingvoj strukture malsimilas inter si, kaj strukturo bela en originalo povas iĝi malbela en tro laŭvorta traduko; ekzemple, sinsekvo de pasivoj eleganta en la angla povas fariĝi tede peza se tradukanto tro sklave reproduktas tiun sinsekvon!

          Similaj eblecoj svarmas, cetere. Ĉu mi diru belas aŭ estas bela, vomemas aŭ estas vomema, kaj kia diferenco nuancas inter la alternativoj? Kien mi starigu adverbon: ĉu mi diru, mi rapide trarigardis la gazeton, mi trarigardis rapide la gazeton, aŭ mi trarigardis la gazeton rapide?

          Sed mi jam proksimiĝas al punkto, kie mi devus, anstataŭ skizi kelkajn tiajn ideojn, verki seriozan disertacion kun plenaj referencoj kaj eventuale statistiko. Tie ĉi ne estas ĝusta loko por tio. Sed respondon al la starigitaj kaj similaj demandoj oni trovu per zorga studado de rekonataj stilistoj ( ekz-e Zamenhof, Kabe, Baghy, Forge, Szilágyi, k.a.). Modeloj ne mankas al ni, kaj ili estas pli fidindaj ol ĉiaj teoriaĵoj.