AFIKSA SISTEMO DE ESPERANTO

Pri la genezo de la afiksaro esperanta Zamenhof tiele sin  esprimis:

“Mi rimarkis, ke la riĉeco de gramatikaj formoj estas nur blinda historia okazo, sed ne necesa por la lingvo. Sub tia influo mi komencis serĉi en la lingvo kaj forĵetadi la senbezonajn formojn, kaj mi rimarkis, ke la gramatiko  ĉiam pli kaj pli degelas en miaj manoj, kaj baldaŭ mi venis al la malgranda gramatiko, kiu okupis sen malutilo por  la lingvo ne pli ol kelkajn paĝojn. Tiam mi komencis pli serioze fordoniĝadi min al mia revo. Sed la grandegaj vortaroj ne lasadis min trankvila.

   Unu fojon, kiam mi estis en la 6-a aŭ 7-a klaso de la gimnazio, mi okaze turnis la atenton al la subskribo “Ŝvejcarskaja”(Drinkejo) kiun mi jam multajn fojojn vidis, kaj poste al la elpendaĵo “Konditorskaja”(Sukeraĵejo). Tiu ĉi ekinteresis min kaj montris al mi, ke la sufiksoj donas la eblon el unu vorto fari aliajn vortojn, kiujn oni ne devas aparte ellernadi.

...

“En multaj lingvoj la sufiksoj iom post iom perdis sian vivoforton. En Esperanto ili tiom ensangiĝis, ke ilia potencvaloro estas kredeble la plej frapanta karakteraĵo de la lingvo kompare al naciaj okcidentaj paroliloj”.(Edmond Privat, in: Historio de la lingvo Esperanto. Dua parto, p. 190).

“... la sistemo de vortfarado jam per si mem reduktas la kvanton de la lernendaj vortoj. Ankaŭ pri tio Zamenhof prave ne hontis:

“Mi kreis regulojn por vortfarado kaj per tio ĉi mi enportis grandegan ekonomion rilate la nombron de la vortoj ellernotaj, ne sole ne deprenante per tio ĉi  de la lingvo ĝian riĉecon, sed kontraŭe, farante la lingvon – dank’ al la eblo krei el unu vorto multajn aliajn kaj esprimi ĉiujn eblajn nuancojn de la penso – pli riĉa ol la plej riĉaj naturaj lingvoj”.(Auld, 1988:48).

“La afiksa sistemo de Esperanto estas unu el la plej grandaj elpensaĵoj de Zamenhof. Per la afiksoj – deko da prefiksoj, trideko da sufiksoj oficialaj, plus eble kvardeko da teknikaj kaj aliaj neoficialaj sufiksoj – per tiu afiksaro Esperanto havas elstaran rimedon por strukturigi la vortprovizon kaj tiel simpligi al la lernanto ĝian ekposedon. La plej evidenta rezulto de la afiksa sistemo, skribas Waringhien (1959: 112 ) “estas la absoluta simpleco kaj reguleco de la vortfarado, kio akre kontrastas kun la varieco kaj nereguleco de la derivado en la ĉefaj eŭropaj lingvoj”.(Wells, 1978:36).

PREFIXOS	DESCRIÇÃO	EXEMPLO	TRADUÇÃO
{BO-}	Parentesco por casamento	Bopatro Bofilino	Sogro Nora
{DIS-}	Dispersão, distribuição	Disdoni Disfali	Distribuir Ruir, desabar
{EK-}	Começo de ação, ação incipiente	Ekvidi Ekdormi	Avistar Adormecer
{EKS-}	Que deixou de ser,	Eksinstruisto Eksvira	Ex-professor Castrado
{FI-}	Moralmente mau	Fihomo Fidomo Fivorto	Patife, canalha Casa de prostituição, puteiro, cabaré Palavrão, termo chulo
{GE-}	Ambos os sexos, par	Gesinjoroj Geamantoj	Senhoras e senhores Amantes
{MAL-}	O contrário do que expressa a raiz	Malami Malbela Malbona	Odiar Feio(a) Mau/Má
{MIS-}	Fazer algo mal ou errado	Misaŭdi Miskompreno	Ouvir mal Incompreensão
{PRA-}	Antigo, primitivo, anterior ou posterior em mais um grau	Prahistorio Prahomo Praelefanto	Pré-história Troglodita Mamute
RE-	Repetição de ação, retorno, de novo	Relegi Reago Repagi	Reler Reação Reembolsar
SUFIXOS	DESCRIÇÃO	EXEMPLO	TRADUÇÃO
{-AĈ-}	Depreciativo físico, Pejorativo, Desprezível em seu aspecto físico	Domaĉo Popolaĉo Ĉevalaĉo Vestaĉo	Casebre(casa velha) Ralé, populacho Sendeiro, pangaré Roupa velha
{-AD-}	Ação prolongada ou repetida	Parolado Pafado	Discurso Tiroteio
{-AĴ-}	Coisa concreta	Mangaĵo Trinkaĵo	Comida Bebida
{-AN-}	Membro de, partidário, sócio	Klubano Brazilano Eŭropano Kristano	Sócio de clube Brasileiro Europeu Cristão
{-AR-}	Coleção de elementos da mesma espécie, coletivo	Homaro Fiŝaro Vortaro	Humanidade Cardume Dicionário
{-ĈJ-}	Diminutivo masculino de carinho	Paĉjo Franĉjo	Papai, paizinho Francisquinho, chiquinho
{-EBL-}	Possibilidade	Farebla Nekredebla	Factível Incrível
{-EC-}	Ideia abstrata, qualidade, característica	Beleco Facileco Besteca Grandeco	Beleza Facilidade Bestial Grandeza
{-EG-}	Aumentativo e superlativo	Domego Pluvego Bonega	Casarão Chuvarada Ótimo (a)
{-EJ-}	Lugar destinado a	Lernejo Oficejo Kokinejo	Escola Escritório Galinheiro
{-EM-}	Tendência, inclinação	Laborema Parolema Inventema	Trabalhador (a) Tagarela Criativo
{-END-}	Dever, obrigatoriedade	Pagenda Legenda	Que deve ser pago (a) Que deve ser lido impreterivelmente LEGENDA LIBRO
{-ER-}	Parte de um todo, unidade	Sablero Farero	Grão de areia Fagulha
{-ESTR-}	Diretor, chefe	Urbestro Bankestro	Prefeito Bankeiro
{-ET-}	Diminutivo	Kateto Rideto	Gatinho Sorriso
{-ID-}	Descendente, filho de	Kaprido Reĝido Izraelidoj	Cabrito Príncipe Israelitas=Descendentes de Israel
{-IG-}	Tornar, Fazer	Klarigi Mortigi	Esclarecer Matar
{-IĜ-}	Tornar-se, Fazer-se	Naskiĝi Beliĝi Paliĝi	Nascer Embelezar-se Empalidecer
{-IL-} ….............. {-IN-}	Istrumento para realizar algo, aparelho, máquina destinada a ….................... Feminino, fêmea	Kombilo Viŝilo Flugilo …............. Bovino Virino Edzino	Pente Apagador Asa ….......................... Vaca Mulher Esposa
{-IND-}	Digno (a) de Merecimento	Aminda Honorinda Manĝinda	Que merece ser amado (a) Honorável Comível
{-ING-}	Objeto em que outro penetra parcialmente,  continente parcial	Kandelingo Fingringo Glavingo	Castiçal Dedal Bainha de espada
{-ISM-}	Doutrina, sistema político, ideal, mode de pensar ou de agir, Expressão peculiar a uma língua	Katolikismo Esperantismo Naturismo Marksismo Francismo	Catolicismo, Spiritismo Esperantismo Naturismo Marxismo Galicismo
{-IST-}	Profissão, Ocupação, Adesão, adepto de doutrina, sistema ou ideal	Ŝoforisto Artisto Esperantisto Anarkiisto	Motorista Artista Esperantista Anarkista
{-NJ-}	Diminutivo feminino de carinho	Panjo Franjo	Mamãe, mãezinha, mainha. Maninha, irmãzinha
{-OBL-}	Multiplicativo	Duoblo Duobligi	Duplo Duplicar
{-ON-}	Fração, divisão	Dekono Duono	Um décimo Meio, metade
{-OP-}	Ação em grupo, em grupo de tantos	Unuope Triope	De um em um De três em três
{-UJ-}	Recipiente destinado a, Continente total, onde se coloca algo	Sukerujo Salujo Monujo	Açucareiro Saleira Carteira de dinheiro
{-UL-}	Indivíduo caraterizado pela ideia da raiz	Junulo Mamulo	Um jovem Mamífero
{-UM-}	Coisa ou ação indefinida; usado para derivar palavras cuja relação com o radical é  imprecisa e não pode ser expressa por outros sufixos	Foliumi Plenumi Brakumi Akvumi Butonumi Krucumi Ventumi	Folhear Preencher, desempenhar Abraçar Molhar Abotoar Crucificar Abanar

OBRAS CONSULTADAS

1.      AULD, William. La fenomeno Esperanto. Rotterdam: Universala Esperanto-Asocio, 1988.

2.       PRIVAT, Edmond. Historio de la lingvo Esperanto. Internacia Cseh-Instituto, 1927.

3.      WARINGHIEN, G. Lingvo kaj Vivo. Esperantologiaj eseoj. La Laguna: Stafeto, 1959.

4.      WELLS, J. C. Lingvistikaj Aspektoj de Esperanto. Rotterdam: UEA, 1978.

5.      ZAMENHOF, L.L. Fundamento de Esperanto. 9-ª eldono, red. Albult. Marmande: Esperantaj Francaj eldonoj, 1963.