LA PRINCIPO DE SUFIĈO KAJ NECESO
Praktikaj
principoj de lingvo-uzo, proponitaj de R. De Saussure kaj en iom modifita formo
akceptitaj de la Esperantista Akademio(majo, 1913)
El “La Tuta Esperanto”
La derivado okazas en Esperanto
laŭ
la principo de neceso kaj sufiĉo, tio estas, oni
devas uzi tiom da elementojn, kiom estas necese por la difino de la ideo, sed
ne pli multajn ol sufiĉas por la klareco de la esprimo.
Se oni ekzemple volas nomi la agon de tiu, kiu parolas antaŭ la publiko, tiam ne sufiĉas la simpla “parolo” kaj la matematike preciza “antaŭpubliparolataĵo”enhavas pli multe da elementoj ol estas nepre necese. Tial
ni elektas la oran mezon kaj diras “parolado”, kiu kontentigas ambaŭ postulojn.
Laŭ la principo de sufiĉo oni diras simple: timulo,
drinkulo, konato, ŝprucilo, ŝuisto, laboremo, malsanemo, k.t.p. anstataŭ la pli longaj timemulo, drinkemulo, konatulo,
ŝprucigilo, ŝufaristo, laboremeco, malsanemeco k.t.p.
Entute, -“eco” estas malofte uzata por
substantivigo de ‘-ema”: dormemo(ne
dormemeco), lernemo(ne lernemeco) k.t.p. Sed por
substantivigo de “-inda” ĝi estas ĉiam uzata: amindeco(ne
amindo), vidindeco(ne vidindo), k.t.p. , “-eco”
ludas gravan rolon ĉe la substantivigo de la adjektivaj radikoj: “La belo kaj la bono
gvidu vin tra la vivo”. “Ŝi fieris pri sia beleco”(ne belo), “La boneco(ne bono) de la
sveda ŝtalo estas mondkonata”.
Laŭ
la principo de sufiĉo oni uzas kanto, vesto, veko, manĝo k.t.p. anstataŭ la pli longaj kantaĵo, vestaĵo,
verkaĵo,manĝaĵo. Same oni povas forlasi la sufikson “-ino”, kiam ĝi ne estas nepre necesa: “Oni elektis s-inon Erikson
prezidanto(anst. prezidantino) de la kunveno”.
La sekretario (ne sekretariino) de nia klubo
estas f-ino Maurois”. Cetere, la uzo de “ino” donus al tiuj frazoj eĉ iom alian sencon,
substrekante, ke la prezidanto kaj sekretario nepre devas esti virinoj kaj ke
krome troviĝas ankaŭ vira prezidanto kaj sekretario.
Kelkaj
pekas kontraŭ la principo de sufiĉo, trouzante la sufiksojn: “-ad”, “-et”,
“-eg”, “-aĉ” k.t.p. “Mi lernadas Esperanton”. “Mi
deziras korespondadi”. “Li laboradas la tutan tagon”. Per “-ad” oni ja
volas akcenti la daŭron kaj ripetiĝon de la ago, sed
ofte tio evidentiĝas jam el la kunteksto
kaj sekve “-ad” estas superflua. La
verboj “lerni” kaj “korespondi” jam per si mem indikas daŭran agon, kial do ankoraŭ tiu “ad”?
Kaj en “Li laboras la tutan tagon” la komplemento “tutan tagon” montras, ke temas pri daŭra kaj ripetata ago. Uzu do la afiksojn nur
tiam, kiam vere estas necesaj, sed ne pendigu ilin al ĉiu vorto!
“LA
SINTEZO, AŬ KONSTRUO DE VORTOJ ESTAS FONDITA SUR LA LEĜO DE MINIMUMA PENO, ESPRIMEBLA JENE:
PRINCIPO DE NECESO. POR KONSTRUI
VORON KUNMETITAN, ONI KUNIGAS ĈIUJN VORTOJN SIMPLAJN, KIUJ ESTAS NECESAJ POR KLARE ELVOKI LA IDEON
ESPRIMOTAN DE TIU KUNMETITA VORTO (SEN AŬ KUN HELPO DE KUNTEKSTO).
PRINCIPO DE SUFIĈO. EN LA VORTO
KONSTRUATA ONI DEVAS EVITI LA NEUTILAJN
PLEONASMOJN KAJ LA IDEON FREMDAJN JE
LA IDEO ESPRIMOTA.
Ĉiu vorto, konstruata laŭ la du
principoj de neceso kaj de sufiĉo, havas signifon konforman al sia enhavo, kaj
reciproke ĉiu vorto havanta signifon konforman al sia enhavo estas konstruata
laŭ tiuj du principoj”.
(RENÉ DE SAUSSURE).
1.
SAUSSURE, René de. La vort-strukturo en
Esperanto. Brasília: Antauen, 1985.
2.
SEPPIK,
H. La Tuta Esperanto. Gramatiko por
progresintoj. Gvidilo por kursestroj. Budapest: Literatura Mondo, 1938.
Nenhum comentário:
Postar um comentário