Quem sou eu

Minha foto
Fortaleza, Ceará, Brazil
Professor de Esperanto,Italiano e Português. Revisor de trabalhos acadêmicos: monografias, dissertações e teses. Profesoro pri lingvoj: esperanto, portugala, itala. Reviziisto pri akademiaj verkoj: monografio, disertacio, tezo.

segunda-feira, 20 de agosto de 2012




SIMPLAJ SKEMISMAJ VORTOJ DEVENINTAJ DE AFIKSOJ

Adelson Sobrinho

A língua é um traje coberto de remendos feitos de seu próprio tecido” (Saussure).

           Laŭ René de Saussure, la vortteorio en Esperanto estas fondita sur la logika kaj senpera konstruo de ĉiu aparta vorto, laŭ la principoj de neceso kaj de sufiĉo. (SAUSSURE: 1985, p. 5).
a) Principo de neceso: en konstruon de vorto oni devas enkonduki ĉiujn vortradikojn, sufiksojn, prefiksojn kaj finiĝojn necesajn por elvoki klare kaj plene la ideon reprezentotan de tiu vorto;
b) Principo de sufiĉo: se la ideo tiamaniere esprimita estas jam bone kaj nekonfuzeble komprenata el la kunteksto sen iu el la sufiksoj uzitaj, tiu ĉi sufikso povas esti elĵetata kiel neutila kaj nenecesa. 

      Surbaze de la ĉi-supraj Principoj, Esperanto ebligas al siaj uzantoj konstrui novajn vortojn, kies bazoj estas la afiksoj - prefiksoj kaj sufiksoj - per la simpla aldono de finaĵoj –o/-a/ -i/-e, kiuj, laŭ de Saussure, “estas tute klare difinitaj de Zamenhof mem, en la 11ª regulo de la Fundamenta Gramatiko,laŭ kiu “radikoj, prefiksoj, sufiksoj kaj eĉ finaĵoj estas rigardataj kiel memstaraj vortoj”.(René de Saussure. ).

     Pri la temo, la eminenta esperantisto Auld asertas:

              La vortmaterialo de Esperanto konsistas el radikoj, afiksoj kaj finaĵoj. Eĉ tiu tradicia kaj konvencia disklasigo estas nenecesa – kaj eble malutila; ĉar tiel nomataj afiksoj, kaj eĉ finaĵoj, kapablas roli kiel radikoj: ulo, Ina, eta, aĵo, ilaro, inta, ariĝi, male - ... neniam kaj ĉiam as’ anta (Miĥalski).( Auld: 1988).
      Al tiu formado de novaj vortoj ni povas nomi IDIOTISMO, tio estas, “nelogika aparta vortkonstruo, propra al iu lingvo sed ne al aliaj: ankaŭ en Esperanto troviĝas diversaj ne multaj idiotismoj; lingvo absolute logika kaj tute sen idiotismoj estus lingvo senviva kaj tro peza”.(Zamenhof) (PIV).

Ĉi-artikolo prezentas kelkajn afiksojn kiuj povas esti uzataj memstare. Signifojn mi ĉerpis el PIV; ekzemplojn el La Tuta Esperanto, kaj el Esperanto sem mestre.
AFIKSOJ
SIGNIFO
EKZEMPLO
A
Senvalora
Nun ni trafis en vere aĉan situacion.

ADE
Senfine, kontinue
La geedzoj ade malpacas.

ANO
Membro de grupo, de societo
Nia klubo havas tridek anojn.

ARE
Grupe, amase
La ŝafoj iras ĉiam are.

EBLA
Povanta esti, okazi
Tio tute ne estas ebla.

ECO
Kvalito/Tio bona aŭ malbona,kiu karakterizas ion aŭ iun.
“Peko kaj eraro estas ecoj de l’ homaro(Zamenhof).
Li havas ankaŭ kelkajn bonajn ecojn.

EMO
Nedaŭra inklino al io. Tendenco.
En altaj lokoj kelkaj homoj havas grandan emon salti malsupren.

ERO
Elementa peceto. Fragmento.


Mi ne havas eĉ eron da fido al li.




ESTRO
Tiu kiu estas ĉe la supera kaj unua rango kaj posedas efektivan ondonpovon.
Kapitano estas la estro de ŝipo.


ETA
Malgranda, malintensa.
La koro estas eta instrumento sekreta.

IDO
Naskito, infano, filo/Posteulo
La kato portas siajn idojn per la buŝo.

I
Vole aŭ nevole transiri al nova stato.
La vetero iĝis (fariĝis) denove bela.
IGI
Instigi, persvadi, atingi...
La malfeliĉo igis (faris) lin tute malespera.

ILO
Instrumento/instrumento/maŝino specifa por fari ion.
Ilo el oro taŭgas por ĉiu laboro”(Zamenhof).

INO
Femalo
“La plej danĝera homo – malbona ino en domo”(Zamenhof).

INDA
Meritanta ion./Digna
“Filo inda je sia patro” (Zamenhof).

INGO
Objekto, kiu servas pro surkovri, ŝirmi alian objekton, parte enigitan en ĝi.

La knabo elprenis la plumon el la ingo.
UJO
Ĉio, vazo, kesto, skatolo ks, kio entenas likvaĵon aŭ objekton.
Ĉu vi havas iun ujon, kien mi povu verŝi la lakton?
ULO
Senkaraktera individuo.
Surdulo estas ulo surda.

EJO
Loko, spaco karakterizita per io konkreta aŭ abstrakta.
Mi bezonas transloĝiĝi en novan ejon.

DISE
Maldense.
La libroj kuŝas dise sur la tablo.

EKSA
Iama, iam ne estanta.
Eksa lernanto lerninto estas. (Adelson).

MALO
Kontraŭo.
La vorto “sen” estas malo de “kun”.

PRAA
Primitiva, antaŭhistoria.
La praaj homoj estas primitivaj.

REE
Denove.
Ree ŝi malfruis al la vagonaro.

AĴO
Objekto, afero konkreta.
Vi forgesis kekajn viajn aĵojn ĉe ni.

EGA
Plej forta, plej ekstrema, plej intensa
Ega entuziasmo.
FIA
Maldeca.
Kelkaj ĉefoj traktas siajn subulojn en fia maniero.

ISMO
“Doktrino” “Sistemo” (Ironia senco).
Pro abundo da ismo, la mondo troviĝas en paroksismo.(Adelson).

ONO
"Frakcio kun numeratoro: unu.




            

         
1.      AULD, William.  La Fenomeno Esperanto. Rotterdam: UEA, 1988.

2.      SAUSSURE, Ferdinand de. Curso de Linguística geral, 15ed. São Paulo: Cultrix, 1990.


3.      SAUSSURE, René de. La vort-strukturo en Esperanto. Brasília: Antauen, 1985.

4.      SEPPIK, H. La Tuta Esperanto. Gramatiko por progresintoj. Gvidilo por kursestroj. Budapest: Literatura Mondo, 1938.

5.      KALOCSAY, K & WARINGHEIN, Gaston. Plena Analiza Gramatiko de Esperanto. 4ª ed. Rotterdam: UEA, 1979.
6.      _____________________________________. Plena ilustrita vortaro de Esperanto. Parizo: Sennacieca Asocio Tutmonda.


                                                                                                           


Nenhum comentário:

Postar um comentário